Tại sao tình trạng chảy máu chất xám chuyên gia công nghệ Nhật ngày một tệ?

Trong bốn thập kỷ qua, hơn 1.000 chuyên gia công nghệ Nhật đã rời những doanh nghiệp Nhật để làm việc cho các công ty tại Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan, Thái Lan và nhiều nước châu Á khác.

Điều này không khỏi khiến nhiều người Nhật lo ngại về khả năng Nhật sẽ mất đi lợi thế cạnh tranh trong lĩnh vực công nghệ cao.

Theo Nikkei, chính phủ Nhật đang rất cố gắng ngăn chặn tình trạng “chảy máu chất xám” trong lĩnh vực công nghệ.

“Những người nhân viên với chuyên môn công nghệ cao đang rời khỏi Nhật”, chueyen gia nghiên cứu cao cấp tại Viện nghiên cứu khoa học công nghệ Nhật, ông Ayano Fujiwara, nhận xét.

Để có được kết quả nghiên cứu công bố ở đầu bài viết, các nhà nghiên cứu đã theo dõi biến động nhân sự của doanh nghiệp từ năm 1976 đến năm 2015.

Thống kế chi tiết cho thấy 490 nhân viên Nhật đến làm cho các công ty Hàn Quốc, 196 người chuyển sang các công ty Trung Quốc, 350 người khác đến làm cho các công ty Đài Loan hay Thái Lan và một số nước khác.

Khi sang các công ty này làm việc, họ đều được chào mời bằng mức lương cao gấp rưỡi, thậm chí gấp đôi, chưa kể đến rất nhiều ưu đãi khác về nhà ở, thưởng. Không ít kỹ sư Nhật coi việc ra nước ngoài làm việc như cơ hội kiếm thật nhiều tiền.

Phân tích về dữ liệu của các bằng sáng chế công nghệ tại châu Á trong 4 thập kỷ qua cho thấy có rất nhiều trường hợp cùng một cái tên đó, ban đầu xuất hiện trên bằng sáng chế của các công ty Nhật, sau đó lại xuất hiện trên bằng sáng chế của công ty khác không phải Nhật.

Ước tính có khoảng hơn 1 nghìn trường hợp như vậy, nó chỉ bao gồm những chuyên gia công nghệ có đủ trình độ để giành được bằng sáng chế, còn con số thiệt hại thực tế khi cả những chuyên gia trình độ thấp hơn cũng cống hiến cho công ty nước ngoài còn cao hơn nhiều lần.

Kết quả thống kê cũng cho thấy khoảng 40% chuyên gia công nghệ sang làm việc cho công ty Hàn Quốc và khoảng 30% chuyên gia công nghệ làm việc cho công ty Trung Quốc đến từ 8 tập đoàn lớn của nước Nhật bao gồm Hitachi và Panasonic.

Nhiều người trong số họ còn khá trẻ, mới ở độ tuổi khoảng ngoài 40 hoặc thấp hơn. Phần đông trong số đó đến từ nhóm kỹ sư, chuyên gia công nghệ giỏi Nhật nước Nhật, những người có nhiều bằng sáng chế được nhắc đến.

Việc nhân sự trình độ công nghệ cao của Nhật “đào thoát” sang các công ty Trung Quốc và Hàn Quốc bắt đầu từ những năm 2000. Khi bong bóng dotcom vỡ, Lehman Brothers sụp đổ, công ty sản xuất chip DRAM phá sản, công ty sản xuất chip Renesas bắt đầu phải sa thải mạnh nhân viên, nhiều người trong số này bắt đầu phải ra nước ngoài tìm việc.

Cuối thập niên 2000, có đến hàng nghìn kỹ sư Nhật đang sống tại Trung Quốc, chính vì vậy, theo khẳng định của giám đốc một công ty nhân sự lớn tại Trung Quốc, con số kỹ sư Nhật làm việc cho doanh nghiệp Trung Quốc thực tế còn lớn hơn con số công bố nhiều lần.

Rời khỏi Nhật, các kỹ sư Nhật được ưa chuộng và lựa chọn giữ nhiều vị trí quan trọng. Ví như một người kỹ sư bình thường tại Nhật sẽ có thể được lên làm nhóm trưởng hoặc quản lý tại doanh nghiệp Hàn Quốc. Có thể kể đến trường hợp không ít kỹ sư Nhật đang có vị trí nhất định tại tập đoàn Samsung.

Các doanh nghiệp sản xuất Trung Quốc và Hàn Quốc đang tăng trưởng nhanh chóng. Doanh số bán hàng của Samsung trong thập kỷ qua đã tăng gấp đôi lên 177 tỷ USD. Còn đối với tập đoàn Huawei, doanh thu đã tăng gần gấp bốn lần. Trong cùng thời gian trên, doanh thu của nhiều doanh nghiệp Nhật cùng ngành nghề không tăng hoặc thậm chí giảm.

Một chuyên gia công nghệ từng có thâm niên làm việc tại Samsung khẳng định các công ty Trung Quốc có thể nhanh chóng sao chép công nghệ chỉ trong ba năm. Và trong thời gian tới, các công ty đối thủ của doanh nghiệp Nhật sẽ vẫn tiếp tục đẩy mạnh tuyển dụng nhân sự Nhật.

Chính phủ Nhật đang theo dõi sát sao tình trạng chảy máu chất xám. Các doanh nghiệp Nhật có công nghệ vượt trội, không chỉ trong lĩnh vực bán dẫn mà còn rất nhiều lĩnh vực khác như máy móc.

Tháng 10/2017, luật mới có hiệu lực để giúp giữ công nghệ cao có liên quan đến an ninh quốc gia của người Nhật bị thất thoát ra nước ngoài. Luật này sẽ buộc nhà đầu tư nước ngoài phải bán cổ phần trong doanh nghiệp Nhật nếu có những mối lo về khả năng các vụ mua bán, sáp nhập doanh nghiệp sẽ khiến doanh nghiệp Nhật mất công nghệ quan trọng.

Đồng thời, chính phủ Nhật cũng có luật quy định rất chặt chẽ về việc trừng phạt những kỹ sư nào để lộ công nghệ Nhật cho nước ngoài, tuy nhiên cũng theo một quan chức thuộc Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật, chính phủ Nhật không thể biết hết được ai đã để mất công nghệ.